Στον αριθμό ρεκόρ, για τα χρονικά του δήμου, των 132 προσχεδίων έφτασαν
οι προτάσεις των αρχιτεκτονικών γραφείων για την ανάπλαση της πλατείας
Ελευθερίας, στον διεθνή διαγωνισμό που είχε προκηρύξει ο δήμος
Θεσσαλονίκης.
Η πρώτη φάση του διαγωνισμού ολοκληρώθηκε και όπως εκτιμάται θα
χρειαστεί μεγάλο χρονικό διάστημα για την αξιολόγηση. «Η συμμετοχή ήταν
πρωτοφανής. Δεν θυμάμαι ποτέ σε ανάλογο διαγωνισμό να έχουν κατατεθεί
τόσες προτάσεις. Θα δούμε τις προτάσεις και από ποια γραφεία
κατατέθηκαν. Όπως καταλαβαίνετε, η επιτροπή αξιολόγησης έχει πολλή
δουλειά και εκτιμώ ότι απαιτείται χρονικό διάστημα τουλάχιστον τριών
μηνών», αναφέρει στη «Μ» ο αντιδήμαρχος Αστικού Περιβάλλοντος Ανδρέας
Κουράκης.
Ο διαγωνισμός για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας είναι αρχιτεκτονικός, προσχεδίων. Αντικείμενό του είναι ο ανασχεδιασμός της πλατείας ως χώρου περιπάτου και αναψυχής, μέσω σύγχρονων αρχιτεκτονικών και αστικών παρεμβάσεων, η απόδοση της πλατείας στους πεζούς και ο μετασχηματισμός της σε είσοδο - πύλη της πόλης από τη θάλασσα, ο εμπλουτισμός του υφιστάμενου πρασίνου και η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και της ιστορικής μνήμης της πλατείας.
Επιδιώκεται η επιλογή της καλύτερης και πληρέστερης πρότασης από λειτουργική, αισθητική, τεχνική και οικονομική άποψη για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας, με βάση τις απαιτήσεις της τέχνης, της επιστήμης και τις αρχές του βιοκλιματικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού, προκειμένου να προκύψει συνολικό αποτέλεσμα με υψηλής ποιοτικής στάθμης σύγχρονο και πρωτότυπο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, το οποίο θα ικανοποιεί τις εξής επιδιώξεις:
1. Αναβάθμιση της εικόνας της πόλης και βελτίωση της ποιότητας ζωής στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης.
2. Απόδοση της πλατείας στους πεζούς και όχι στα αυτοκίνητα.
3. Μετασχηματισμό της πλατείας σε είσοδο - πύλη της πόλης από τη θάλασσα.
4. Αναζωογόνηση της ευρύτερης περιοχής της πλατείας Ελευθερίας και τόνωση της εγκατάστασης και λειτουργίας των επαγγελματικών και εμπορικών χρήσεων, καθώς και των χρήσεων αναψυχής και πολιτισμού.
5. Ανάδειξη και εμπλουτισμό του υφιστάμενου πρασίνου, διατήρηση όλων των αξιόλογων μεγάλων δένδρων και πρόταση για πρότυπη βιοκλιματική ανάπλαση κεντρικής αστικής πλατείας.
6. Ανάδειξη της ιστορικής μνήμης της πλατείας.
7. Δημιουργία θέσεων ανάπαυσης και χώρων συγκέντρωσης, αναψυχής και ενημέρωσης πολιτών.
8. Πρότυπο σχεδιασμό αστικού εξοπλισμού.
9. Αναβάθμιση του φωτισμού με εξοικονόμηση ενέργειας.
10. Εγκατάσταση κατάλληλης τεχνολογίας για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δρώμενα και τις περιηγητικές δυνατότητες στην πόλη.
11. Σχεδιασμό κατάλληλο και για άτομα εμποδιζόμενα και με ειδικές ανάγκες.
ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΛΕΩΦΟΡΕΙΩΝ
Για την υλοποίηση του σχεδιασμού που αφορά την αναβάθμιση της πλατείας Ελευθερίας θα απαιτηθεί μεταξύ των άλλων και η μεταφορά των τεσσάρων γραμμών του ΟΑΣΘ, που σήμερα τερματίζουν προς την πλευρά της οδού Μητροπόλεως. Η μεταφορά των τερματικών σταθμών προτείνεται από το ΣΑΣΘ να γίνει:
1. Στην εσοχή επί της οδού Κουντουριώτη μεταξύ της οδού Σαλαμίνος και της παρόδου της λεωφόρου Νίκης, η οποία σήμερα είναι ανενεργή.
2. Στην περιοχή του χώρου στάθμευσης που χωροθετείται ανατολικά της κεντρικής πύλης του λιμένα, ο οποίος προβλέπεται να επεκταθεί σημαντικά μετά την κατεδάφιση δύο υφιστάμενων αποθηκών.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΛΑΤΕΙΑ
Η πλατεία Ελευθερίας διαμορφώθηκε μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν γκρεμίστηκαν τα παραλιακά τείχη της Θεσσαλονίκης, τα οποία, όπως προέκυψε από πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα, βρίσκονταν βόρεια της σημερινής οδού Καλαποθάκη. Το θαλάσσιο τείχος υπήρχε μέχρι και το 1870, οπότε αποφασίστηκε η κατεδάφισή του, με σκοπό να μεγαλώσει η προκυμαία. Με την επέκταση της προκυμαίας διαμορφώθηκε η παράλληλη οδός (η λεωφόρος Νίκης), ενώ την ίδια περίοδο διανοίχτηκε και η οδός Σαμπρή πασά (η σημερινή Βενιζέλου) από το Διοικητήριο μέχρι και τη θάλασσα.
Στην περιοχή της πλατείας Ελευθερίας εγκαταστάθηκαν εμπορικές και ναυτιλιακές εταιρείες, αλλά και κρατικά μονοπώλια, ενώ με την κατασκευή του νέου λιμανιού στην περιοχή συγκεντρώθηκε το εμπόριο λαδιού, σιτηρών και αποικιακών. Στα τέλη του 19ου αιώνα στην περιοχή άκμαζαν τράπεζες, κτίρια γραφείων και μοντέρνα καταστήματα. Στις αρχές του 20ού αιώνα η πλατεία είχε τη μορφή διαπλάτυνσης της οδού Βενιζέλου στο άκρο της προς τη θάλασσα.
Η περιοχή καταστράφηκε από την πυρκαγιά του 1917 και ανασχεδιάστηκε από τον Εμπράρ. Στη θέση της σημερινής πλατείας Ελευθερίας προβλεπόταν η χωροθέτηση του κτιρίου του Ταχυδρομείου, μπροστά από το οποίο επρόκειτο να διαπλατυνθεί η προκυμαία και να δημιουργηθεί η πλατεία Ταχυδρομείου.
Με τη σημερινή της μορφή, η πλατεία Ελευθερίας θεσμοθετήθηκε με βασιλικό διάταγμα της 28ης Μαρτίου 1963, ενώ ο κοινόχρηστος χώρος περιήλθε στην ιδιοκτησία του δήμου Θεσσαλονίκης κατόπιν συμβολαίου αγοράς από το Ταχυδρομείο. Παρότι σύμφωνα με το ισχύον γενικό πολεοδομικό σχέδιο η πλατεία Ελευθερίας είναι χαρακτηρισμένη ως χώρος πρασίνου, στην πραγματικότητα ο χώρος λειτουργεί ως πάρκιγκ από τη δεκαετία του 1950.
Στο νότιο άκρο της πλατείας Ελευθερίας βρίσκεται το μνημείο Ολοκαυτώματος προς τιμήν των 50.000 εβραίων της Θεσσαλονίκης που μαρτύρησαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Το μνημείο σχεδιάστηκε από τους αδελφούς Glid και παριστάνει την επτάφωτο λυχνία και φλόγες με ένα πλέγμα ανθρώπινων σωμάτων.
Ο διαγωνισμός για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας είναι αρχιτεκτονικός, προσχεδίων. Αντικείμενό του είναι ο ανασχεδιασμός της πλατείας ως χώρου περιπάτου και αναψυχής, μέσω σύγχρονων αρχιτεκτονικών και αστικών παρεμβάσεων, η απόδοση της πλατείας στους πεζούς και ο μετασχηματισμός της σε είσοδο - πύλη της πόλης από τη θάλασσα, ο εμπλουτισμός του υφιστάμενου πρασίνου και η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και της ιστορικής μνήμης της πλατείας.
Επιδιώκεται η επιλογή της καλύτερης και πληρέστερης πρότασης από λειτουργική, αισθητική, τεχνική και οικονομική άποψη για την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας, με βάση τις απαιτήσεις της τέχνης, της επιστήμης και τις αρχές του βιοκλιματικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού, προκειμένου να προκύψει συνολικό αποτέλεσμα με υψηλής ποιοτικής στάθμης σύγχρονο και πρωτότυπο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, το οποίο θα ικανοποιεί τις εξής επιδιώξεις:
1. Αναβάθμιση της εικόνας της πόλης και βελτίωση της ποιότητας ζωής στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης.
2. Απόδοση της πλατείας στους πεζούς και όχι στα αυτοκίνητα.
3. Μετασχηματισμό της πλατείας σε είσοδο - πύλη της πόλης από τη θάλασσα.
4. Αναζωογόνηση της ευρύτερης περιοχής της πλατείας Ελευθερίας και τόνωση της εγκατάστασης και λειτουργίας των επαγγελματικών και εμπορικών χρήσεων, καθώς και των χρήσεων αναψυχής και πολιτισμού.
5. Ανάδειξη και εμπλουτισμό του υφιστάμενου πρασίνου, διατήρηση όλων των αξιόλογων μεγάλων δένδρων και πρόταση για πρότυπη βιοκλιματική ανάπλαση κεντρικής αστικής πλατείας.
6. Ανάδειξη της ιστορικής μνήμης της πλατείας.
7. Δημιουργία θέσεων ανάπαυσης και χώρων συγκέντρωσης, αναψυχής και ενημέρωσης πολιτών.
8. Πρότυπο σχεδιασμό αστικού εξοπλισμού.
9. Αναβάθμιση του φωτισμού με εξοικονόμηση ενέργειας.
10. Εγκατάσταση κατάλληλης τεχνολογίας για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δρώμενα και τις περιηγητικές δυνατότητες στην πόλη.
11. Σχεδιασμό κατάλληλο και για άτομα εμποδιζόμενα και με ειδικές ανάγκες.
ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΛΕΩΦΟΡΕΙΩΝ
Για την υλοποίηση του σχεδιασμού που αφορά την αναβάθμιση της πλατείας Ελευθερίας θα απαιτηθεί μεταξύ των άλλων και η μεταφορά των τεσσάρων γραμμών του ΟΑΣΘ, που σήμερα τερματίζουν προς την πλευρά της οδού Μητροπόλεως. Η μεταφορά των τερματικών σταθμών προτείνεται από το ΣΑΣΘ να γίνει:
1. Στην εσοχή επί της οδού Κουντουριώτη μεταξύ της οδού Σαλαμίνος και της παρόδου της λεωφόρου Νίκης, η οποία σήμερα είναι ανενεργή.
2. Στην περιοχή του χώρου στάθμευσης που χωροθετείται ανατολικά της κεντρικής πύλης του λιμένα, ο οποίος προβλέπεται να επεκταθεί σημαντικά μετά την κατεδάφιση δύο υφιστάμενων αποθηκών.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΛΑΤΕΙΑ
Η πλατεία Ελευθερίας διαμορφώθηκε μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν γκρεμίστηκαν τα παραλιακά τείχη της Θεσσαλονίκης, τα οποία, όπως προέκυψε από πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα, βρίσκονταν βόρεια της σημερινής οδού Καλαποθάκη. Το θαλάσσιο τείχος υπήρχε μέχρι και το 1870, οπότε αποφασίστηκε η κατεδάφισή του, με σκοπό να μεγαλώσει η προκυμαία. Με την επέκταση της προκυμαίας διαμορφώθηκε η παράλληλη οδός (η λεωφόρος Νίκης), ενώ την ίδια περίοδο διανοίχτηκε και η οδός Σαμπρή πασά (η σημερινή Βενιζέλου) από το Διοικητήριο μέχρι και τη θάλασσα.
Στην περιοχή της πλατείας Ελευθερίας εγκαταστάθηκαν εμπορικές και ναυτιλιακές εταιρείες, αλλά και κρατικά μονοπώλια, ενώ με την κατασκευή του νέου λιμανιού στην περιοχή συγκεντρώθηκε το εμπόριο λαδιού, σιτηρών και αποικιακών. Στα τέλη του 19ου αιώνα στην περιοχή άκμαζαν τράπεζες, κτίρια γραφείων και μοντέρνα καταστήματα. Στις αρχές του 20ού αιώνα η πλατεία είχε τη μορφή διαπλάτυνσης της οδού Βενιζέλου στο άκρο της προς τη θάλασσα.
Η περιοχή καταστράφηκε από την πυρκαγιά του 1917 και ανασχεδιάστηκε από τον Εμπράρ. Στη θέση της σημερινής πλατείας Ελευθερίας προβλεπόταν η χωροθέτηση του κτιρίου του Ταχυδρομείου, μπροστά από το οποίο επρόκειτο να διαπλατυνθεί η προκυμαία και να δημιουργηθεί η πλατεία Ταχυδρομείου.
Με τη σημερινή της μορφή, η πλατεία Ελευθερίας θεσμοθετήθηκε με βασιλικό διάταγμα της 28ης Μαρτίου 1963, ενώ ο κοινόχρηστος χώρος περιήλθε στην ιδιοκτησία του δήμου Θεσσαλονίκης κατόπιν συμβολαίου αγοράς από το Ταχυδρομείο. Παρότι σύμφωνα με το ισχύον γενικό πολεοδομικό σχέδιο η πλατεία Ελευθερίας είναι χαρακτηρισμένη ως χώρος πρασίνου, στην πραγματικότητα ο χώρος λειτουργεί ως πάρκιγκ από τη δεκαετία του 1950.
Στο νότιο άκρο της πλατείας Ελευθερίας βρίσκεται το μνημείο Ολοκαυτώματος προς τιμήν των 50.000 εβραίων της Θεσσαλονίκης που μαρτύρησαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Το μνημείο σχεδιάστηκε από τους αδελφούς Glid και παριστάνει την επτάφωτο λυχνία και φλόγες με ένα πλέγμα ανθρώπινων σωμάτων.
(Του Φώτη Κουτσαμπάρη-Αγγελιοφόρος)
