Το καλοκαίρι αναμένεται να ολοκληρωθεί η ανάδειξη τμήματος των βυζαντινών
τειχών της Θεσσαλονίκης, κατά μήκος της οδού Επταπυργίου και στα αριστερά της
μονής Βλατάδων. Συνεργεία του δήμου Θεσσαλονίκης εργάζονται βάσει της μελέτης
που εκπονήθηκε από τη
Διεύθυνση Μελετών Αρχιτεκτονικών Εργων του δήμου,
κεντρικό στοιχείο της οποίας αποτελεί η δημιουργία μιας ζώνης πρασίνου κατά
μήκος του βυζαντινού μνημείου.
Οι εργασίες αυτές έρχονται να «καλύψουν» ένα μεγάλο κενό το οποίο
χαρακτήριζε μέχρι σήμερα την πόλη της Θεσσαλονίκης: τη μη ανάδειξη με τον
καλύτερο δυνατό τρόπο ενός από τα πιο σημαντικά μνημεία της, εν προκειμένω των
βυζαντινών της τειχών, τα οποία μάλιστα συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο της
Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Στο παρελθόν είχαν εκπονηθεί (είτε μέσω του δήμου Θεσσαλονίκης, είτε από το
ΑΠΘ, μέσω ερευνητικών προγραμμάτων) αρκετές εργασίες -προτάσεις για την
ανάδειξη (μέσα από την αποκατάσταση) του μοναδικού αυτού μνημείου. Κοινό
στοιχείο σχεδόν σε όλες αυτές τις προτάσεις ήταν ο προβληματισμός αν και κατά
πόσο θα έπρεπε η ανάδειξη αυτή να λαμβάνει υπόψη της ένα ακόμη κομμάτι της
ιστορίας που «προσκολλήθηκε» στα βυζαντινά τείχη, αυτό των κτισμάτων στα οποία
έμειναν οι πρόσφυγες που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη, μετά το 1922.
«Υλοποιούμε το πρώτο τμήμα της μελέτης που εκπονήθηκε από τη Διεύθυνση
Μελετών Αρχιτεκτονικών Εργων του δήμου και κατασκευάζεται με τη συνεργασία όλων
των τεχνικών διευθύνσεων και με την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων για την
επιτάχυνση των ρυθμών υλοποίησης, με στόχο την ολοκλήρωση αυτού του σταδίου στο
πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους», τονίζει ο αντιδήμαρχος Αστικού
Περιβάλλοντος, Ανδρέας Κουράκης. Σύμφωνα με τον ίδιο, στο πλαίσιο των εργασιών
που βρίσκονται σε εξέλιξη για την υλοποίηση της πρώτης φάσης της μελέτης
(περίπου από τον αριθμό 99 της οδού Επταπυργίου μέχρι το 130), διατηρούνται έξι
από αυτά τα κτίσματα, κάποια από τα οποία κατοικούνται.
«Δύο εξ αυτών είναι εγκαταλειμμένα και το ένα μάλιστα χρειάζεται εργασίες
στήριξης, τις οποίες ο δήμος θα υλοποιήσει. Η αρχική μας σκέψη είναι τα κτίρια
αυτά να χρησιμοποιηθούν είτε για να στεγάσουν κάποιους τεχνίτες που ασχολούνται
με παραδοσιακά επαγγέλματα, τα οποία σιγά σιγά χάνονται, είτε να λειτουργήσουν
ως τουριστικά περίπτερα», εξηγεί ο αντιδήμαρχος.
Οι εργασίες σήμερα
Οι εργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη αφορούν την τοποθέτηση νέου κράσπεδου
στο τμήμα πρασίνου που πλαισιώνει το τείχος, τον καθορισμό διαδρομών που θα
ορίζουν τον περίπατο και την προσέγγισή του, τον καλλωπισμό του ελεύθερου χώρου
με χαμηλά φυτά και την ενίσχυση του φωτισμού της οδού Επταπυργίου.
Το υλικό που θα χρησιμοποιηθεί για τις επιστρώσεις είναι γκρίζος γρανίτης,
σε πλάκες διαφόρων διαστάσεων, σύμφωνα με τη διαμόρφωση που προβλέπεται από την
εγκεκριμένη μελέτη. Πλησίον του τείχους και για την προστασία του, θα
δημιουργηθεί μια ζώνη από χώμα. Επιπλέον, προβλέπεται φύτευση του ελεύθερου
χώρου με χαμηλά φυτά, ώστε να μην εμποδίζεται η αντίληψη του τείχους, εκτός από
ορισμένα σημεία όπου προτείνεται η φύτευση μεμονωμένων ψηλών δένδρων και μόνο
για το σκιασμό των καθιστικών.
Ο φωτισμός της οδού Επταπυργίου θα ενισχυθεί με νέα φωτιστικά επί στύλου που
θα τοποθετηθούν κατά μήκος των διαδρομών. Παρόλο που τα φωτιστικά θα έχουν
σύγχρονο σχεδιασμό, η μορφή τους θα παραπέμπει σε παραδοσιακές φόρμες.
«Με ικανοποίηση διαπιστώνω ότι, παράλληλα με τα συνεργεία του δήμου,
άνθρωποι της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων εργάζονται στα τείχη», τονίζει ο
κ. Κουράκης.
Η μελέτη, που συντάχθηκε από τη Διεύθυνση Μελετών Αρχιτεκτονικών Εργων του
δήμου Θεσσαλονίκης, με υπεύθυνη την αρχιτεκτόνισσα μηχανικό ΑΠΘ-αναστηλώτρια,
Σμαρώ Θεοδωρίδου, αποτελεί τη νεότερη πρόταση του δήμου Θεσσαλονίκης, που
προτείνει εξυγίανση και ανάδειξη των τειχών, αλλά και διατήρηση ορισμένων
κτισμάτων.
Στόχος της μελέτης ήταν η αναβάθμιση της περιοχής μέσα από τρεις επιμέρους
παραμέτρους: την ανάδειξη του μνημείου των τειχών (που απαιτεί και την
αποκατάστασή του), τη διατήρηση της πιο πρόσφατης ιστορικής μνήμης (των
προσφύγων), αλλά και τη δημιουργία ενός κοινόχρηστου λειτουργικού χώρου, ο
οποίος σχεδιάζεται σπιθαμή προς σπιθαμή και δεν αφήνεται στη λογική της
διαμόρφωσης απλώς ενός χώρου με γκαζόν.
«Σκοπός ήταν να μη δημιουργηθεί ένας χώρος μουσειακός, απόμακρος και δύσκολα
επισκέψιμος, τόσο απλός ώστε το ενδιαφέρον του να εξαντλείται μόνο στο τείχος,
που έτσι κι αλλιώς κυριαρχεί στην περιοχή. Αντίθετα, στόχος ήταν να παραμείνει
η εντύπωση που τώρα επικρατεί για το χώρο, αλλά να αντιστραφεί με την
ενσωμάτωσή του στις καθημερινές χρήσεις αλλά και σε χρήσεις με χαρακτήρα
περιοδικό και πάντως πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Στην επίτευξη του στόχου αυτού
ενδεχομένως θα βοηθήσουν συγκεκριμένες χρήσεις που θα δοθούν στα προτεινόμενα
για διατήρηση κτίρια», αναφέρεται στη μελέτη.
Το κύριο χαρακτηριστικό είναι η διαμόρφωση της ζώνης πρασίνου από την οδό
Ακροπόλεως έως την οδό Παλαμίδου (στο ύψος της ταβέρνας «Μακεδονικό»), μήκους
περίπου 20 μέτρων. Σε ορισμένα τμήματα της ζώνης αυτής, όπου οι απαλλοτριώσεις
ολοκληρώθηκαν (με χρήματα που δόθηκαν επί Πολιτιστικής Πρωτεύουσας το 1997), ο
χώρος καθαρίστηκε μεν, αλλά μετατράπηκε γρήγορα σε... χώρο στάθμευσης.
Βασική αρχή της μελέτης της κ. Θεοδωρίδου είναι η αποκατάσταση του μνημείου
(«που επιτυγχάνεται με την απομάκρυνση όλων των κατασκευών που εφάπτονται στο
τείχος αλλά υπήρξαν πάντα ξένες προς αυτό ως προς την ποιότητα τόσο των υλικών
όσο και της μορφολογίας π.χ. αποθήκες, λαμαρινοσκεπή κτίσματα»), αλλά και η
διατήρηση ορισμένων από τα «προσφυγικά» κτίσματα.
Ο ελεύθερος χώρος
Μεταξύ αυτών των δύο στοιχείων του χώρου (τειχών και «νησίδων» προσφυγικών
κτισμάτων), προκύπτει ο λεγόμενος ελεύθερος χώρος. Οπως επισημαίνεται στη
μελέτη, ο ελεύθερος χώρος οργανώνεται ώστε να δημιουργούνται διαδρομές
καθορισμένες, ορισμένοι χώροι στάσης και ανάπαυσης, προσπελάσεις των κτιρίων,
σημεία φιλοξενίας στοιχείων με εικαστικό χαρακτήρα, αλλά και ελεύθεροι χώροι
πρασίνου.
Διαδρομές
Σε ό,τι αφορά τις διαδρομές, «προτείνεται ένα καθαρό πλέγμα διαδρομών. Σε
κάποια σημεία επιλέχθηκε η χάραξη σφηνοειδούς μορφής, ώστε να εντείνεται η
προοπτική της διαδρομής – περιπάτου και να τονίζεται το σημείο του προορισμού.
Με αυτόν τον τρόπο, άλλωστε, γίνεται και η πρόσβαση σε χώρο πρασίνου, αλλά και
η πρόσβαση σε ένα τμήμα του τείχους, στο οποίο έχει συντηρηθεί και εκτίθεται
μια αξιόλογη τοιχογραφία. Για τον περίπατο κατά μήκος του τείχους ακολουθήθηκε
παράλληλη προς αυτό χάραξη (που θα προκύψει μετά την απομάκρυνση των
προσκτισμάτων) ώστε να παρατηρεί κανείς το μνημείο σε αρκετό μήκος από μικρή
απόσταση. Σε αυτήν τη διαδρομή – περίπατο, ο επισκέπτης περνά ανάμεσα από το
τείχος και τα διατηρούμενα χαμηλά κτίσματα. Εκτός όμως από τη διαδρομή κοντά
στο τείχος, διατηρείται και η διαδρομή που ισχύει σήμερα, κατά μήκος της οδού
Επταπυργίου. Το πεζοδρόμιο (που σήμερα είναι διαφορετικού μήκους) διευρύνεται,
εκτός βέβαια από τα σημεία που βρίσκονται μπροστά σε διατηρούμενα κτίρια».
Καθιστικά
Σε ορισμένα σημεία οι διαδρομές συναντούν ή και διασχίζουν τους χώρους καθιστικών,
οι οποίοι σχεδιάζονται με καθαρά γεωμετρικές μορφές. Πρόκειται στην ουσία για
πλατείες που διαφοροποιούνται ανάλογα με τη χρήση τους. Ετσι, κάποιοι γίνονται
χώροι στάσης για ανάπαυση, άλλοι χώροι παιχνιδιού και παιδικής χαράς, άλλοι
χώροι για υπαίθριες εκδηλώσεις και άλλοι διαμορφώνονται ως μια μικρή αυλή ή μια
μικρή πλατεία μεταξύ των κτιρίων που διατηρούνται.
Αλλα στοιχεία
Σύμφωνα πάντα με τη μελέτη, σε συνέχεια των «νησίδων» κτιρίων που
διατηρούνται, δημιουργείται ένα άλλο μέτωπο από μεταλλικά στοιχεία, πάνω στη
θέση ορισμένων όψεων των παλιών κατοικιών. Οι κατασκευές αυτές μπορούν να
φιλοξενούν ιστορικές φωτογραφίες και πληροφορίες για την περιοχή. Επίσης, στη
θέση δύο άλλων κατοικιών που είναι δυνατό να διατηρηθούν, προτείνεται να
τοποθετηθούν ελαφριές κατασκευές με τη μορφή περιπτέρου μέσα από το οποίο θα
διέρχεται ο επισκέπτης. Κάθε άλλη κατασκευή για σκίαση (πέργκολα) θα
κατασκευαστεί επίσης με μέταλλο και ξύλο.
Πράσινο
Ο χώρος ανάμεσα στους διαδρόμους περιπάτου και στα πλατώματα των καθιστικών
είναι χώρος πρασίνου. Ορισμένα δέντρα από τα ήδη υπάρχοντα διατηρούνται, ενώ
προτείνονται και φυτεύσεις με χαμηλά φυτά, εκτός από κάποια σημεία όπου
προτείνεται η φύτευση μεμονωμένων ψηλών δέντρων για σκιά στα καθιστικά. Σε ό,τι
αφορά το φωτισμό, εκτός από τα φωτιστικά της οδού Επταπυργίου που διατηρούνται,
τοποθετούνται και νέα φωτιστικά κατά μήκος των διαδρομών, ενώ το ίδιο το
μνημείο θα φωτιστεί με προβολείς, ώστε να αναδεικνύονται τόσο τα αρχιτεκτονικά
στοιχεία του, όσο και η υφή της τοιχοποιίας του.
(Ευτυχία Βατάλη - Αγγελιοφόρος)
